O'zbekiston Respublikasida elektron sigaretalar (veyplar) va isitilgan tamakining mamlakatda aylanishini taqiqlashni taklif qiluvchi qonun loyihasi jamoatchilik muhokamasiga qo' yildi. Biz, "Tamakisoz" uyushmasi a'zolari, ushbu qonun loyihasini qabul qili
Veyplar va isitiladigan tamaki iste'moli an'anaviy chekish bilan solishtirganda iste'molchilar salomatligi uchun sezilarli darajada kamroq xavf tug'dirishini tasdiqlovchi ulkan ilmiy dalillar bazasi mavjud. Masalan, Buyuk Britaniya davlat sog'liqni saqlash agentligi "Public Health England" shunday dedi: "mavjud tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, elektron sigaretalar an'anaviy sigaretalarga qaraganda 95% kamroq zararli[1]. "Kanada hukumati veypning an'anaviy chekishga qaraganda kamroq zararli ekanligini tan oladi[2]. Amerika oziq-ovqat dori ma'muriyati (ODM) isitiladigan tamakiga "o'zgartirilgan (kamaytirilgan) xavf"toifasini tayinlaydi.
Mamlakatda veyplar iste'molchilari (70 mingdan ortiq kishi) va isitish tamaki iste'molchilari (110 mingdan ortiq kishi) barqaror jamiyat (yoshi 21 yoshdan oshgan shaxslar) allaqachon shakllangan. Qaysi asosda kattalar chekishdan va ko'rib chiqilayotgan mahsulotlarni qonuniy iste'mol qilish orqali nosvoyni iste'mol qilishdan boshqalarning sog'lig'i va sog'lig'iga (ikkinchi darajali chekish omili yo'qligi sababli) zararni kamaytirish huquqidan mahrum qilinadi?
Qonun loyihasining mualliflari unga tushuntirish xatida ongli ravishda manipulyatsiya qilish va faktlarni noto'g'ri taqdim etishga imkon beradi. Masalan, u Buyuk Britaniyada elektron sigaret iste'molining yuqori darajasi (9,4%) haqida gapiradi, bu esa tegishli mahsulotlarni iste'mol qilishning o'sish potentsialining salbiy namunasi sifatida taqdim etiladi. Biroq, tushuntirish xatida Buyuk Britaniyada chekish darajasi haqida hech narsa aytilmagan. Shunday qilib, 2022 yilda bu ko'rsatkich 12,9% ni tashkil etgan bo'lsa, 2010 yilda bu ko'rsatkich 20% dan oshdi[3]. Shunday qilib, kamroq zararli veypning sezilarli darajada zararli chekishni o'rnini bosganligi aniq, bu elektron sigaretalar (veyp) ning tamaki chekishdan jamoat salomatligiga zararni kamaytirish imkoniyatlarini aniq isbotlaydi.
Tushuntirish xati, shuningdek, Frantsiya, Belgiya, Buyuk Britaniya, Irlandiya va Germaniya kabi mamlakatlarda elektron sigaretalar (veyp) muomalasini taqiqlash ko'rib chiqilayotganligini ko'rsatadi. Ushbu tezis mutlaqo yolg'ondir. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, Buyuk Britaniya hukumat darajasida veypingni chekishning zararli alternativasi sifatida ko'radi. Ushbu mamlakatlarda elektron sigaretalar (veyplar) turlaridan faqat bittasiga: ekologiya bilan bog'liq sabablarga ko'ra "bir martalik elektron sigaretalar" ga taqiq qo'yilishi mumkinligi haqida gap ketmoqda. Shunday qilib, qonun loyihasi to'g'ridan-to'g'ri yolg'on faktlar va ma'lumotlarga asoslanadi.
Mamlakatda veyplar va isitiladigan tamaki aylanishini taqiqlash muqarrar ravishda ushbu mahsulotlarning noqonuniy savdosining o'sishiga olib keladi. Hozirgi vaqtda mamlakatda noqonuniy sigaret savdosi rivojlanmoqda, bu ham qonuniy ravishda taqiqlangan. Veyplar bilan bog'liq ko'plab xalqaro shunga o'xshash misollar ham mavjud. Veyplarni faqat retsept bo'yicha dorixonalarda sotib olish mumkin bo'lgan Avstraliyada veyplarni soni 1,3 million kishiga yetdi, rasmiy ma'lumotlarga ko'ra, yuqoridagi miqdorning atigi 10 foizi ularni dorixonalarda retseptlar bo'yicha sotib olgan. Shunday qilib, 1 milliondan ortiq avstraliyaliklar mamlakatga noqonuniy olib kirilgan, sifat va xavfsizlik standartlariga javob bermaydigan veyplarni sotib olishadi.
Elektron sigaret (veyplar) va isitiladigan tamaki tarkibidagi nikotin o'z ichiga olgan suyuqlik O'zbekistonda aktsiz solig'i ob'ekti hisoblanadi. Bundan tashqari, hozirgi vaqtda mamlakatda elektron sigaretalar (veyplar) va isitiladigan tamaki mahsulotlarini ishlab chiqarish, import qilish, etkazib berish va sotishda bir necha ming kishi ish bilan ta'minlanmoqda, ular ushbu qonun loyihasi qabul qilingan taqdirda ishsiz qoladilar. Shunday qilib, yuqorida tavsiflangan jamoat salomatligi va iste'molchilar manfaatlariga zarar etkazishdan tashqari, qonun loyihasi uni amalga oshirishda qonuniy biznesning manfaatlariga, shuningdek, davlat byudjetiga tushumlarga zarar etkazadi.
“Tamakisoz” uyushmasi a'zolari nima uchun qonuniy va yuqori sifatli elektron sigaretalar (veyplar) va isitiladigan tamaki sog'liqni saqlash Vazirligi tomonidan shu qadar diqqat bilan ko'rib chiqilayotganiga hayron bo'lmoqdalar, chunki mamlakatda 2 milliondan ortiq odam qo'lda ishlab chiqarilgan nosvoyni iste'mol qiladi, bu mavjud tadqiqotlarga ko'ra deyarli butun davriy Mendeleev jadvalni o'z ichiga oladi[4].
O 'zbekiston Respublikasida elektron sigaretalar va isitiladigan tamaki ishlab chiqarish, import qilish va muomalaga chiqarish turli yuridik kuchga ega bo' lgan normativ-huquqiy hujjatlar bilan har tomonlama to'g'ri tartibga solinadi. Chakana savdo ob'ektlarida ushbu mahsulotlarni ochiq namoyish qilish taqiqlangan, elektron sigaretalar (veyplar) tarkibidagi nikotin miqdori cheklangan. Va nihoyat, 21 yoshga to'lmagan shaxslarga elektron sigaretalar (veyplar) va isitiladigan tamaki mahsulotlarini sotish qat'iyan man etiladi. Tushuntirish xati voyaga etmaganlarning ushbu mahsulotga bo'lgan qiziqishini oshirishga qaratilgan. Biroq, bunday shaxslarga elektron sigaretalar (veyplar) va isitiladigan tamaki mahsulotlarini sotish qonunga muvofiq allaqachon taqiqlangan! "Tamakisoz" uyushmasi ishtirokchilari ko'rib chiqilayotgan mahsulotlarning chakana sotilishini qattiq nazorat qilib, 21 yoshga to'lmagan shaxslarning qo'liga tushishiga yo'l qo'ymaydilar. Afsuski, ommaviy axborot vositalarida voyaga etmaganlar o'rtasida pichoq ishlatish bilan bog'liq janjallar haqidagi yangiliklar vaqti-vaqti bilan e'lon qilinadi, ammo bu O'zbekiston Respublikasida pichoqlarning taqiqlanishiga olib kelmaydi, shunday emasmi?
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, "Tamakisoz" uyushmasi ko'rib chiqilayotgan qonun loyihasini noto'g'ri dalillar va qasddan asoslangan, shuningdek, amalga oshirilishi jamoat salomatligi, iste'molchilar, qonuniy biznes va davlat manfaatlariga jiddiy zarar etkazadigan hujjat sifatida qabul qilinishiga yo'l qo'ymaslikka chaqiradi.