Tamaki chekish zararini kamaytirish strategiyasi 2060 yilga kelib Oʻzbekistonda 450 mingdan ortiq oʻlimning oldini oladi
Maʼruza ustida 16 dan ortiq davlatdan taniqli olimlar, shifokorlar, milliy sogʻliqni saqlash qoʻmitalari vakillari ish olib bordi. Ular orasida AQSh, Fransiya, Italiya, Yangi Zelandiya, Shvetsiya, Germaniya, Hindiston, Kanada, Polsha, Oʻzbekiston, Qozogʻiston, Argentina, JAR, Pokiston, Ruminiya va Malayziyadan kelgan professorlar, tibbiyot fanlari doktori bor. Maʼruza mualliflaridan biri - professor Damin Asadov, Oʻzbekiston sogʻliqni saqlash sohasida 30 yillik tajribaga ega yetakchi mutaxassis, UNICEF va Jahon banki maslahatchisi taklif etilgan strategiyalarning amalga oshirilishi 2060 yilga borib mamlakatimizda yuz minglab odamlarning hayotini saqlab qolishi mumkinligiga eʼtibor qaratmoqda.
- Hisobotda keltirilgan tamaki zararini kamaytirish strategiyasining ahamiyatini va u O'zbekiston kabi mamlakatlarda tamaki nazorati bo'yicha mavjud choralarni qanday to'ldirishi mumkinligini tushuntirib bera olasizmi?
- Avvalo, bu tamaki zararini kamaytirish strategiyasi (Tobacco Harm Reduction) nima ekanligini barchamiz tushunishimiz kerak. Ko’pgina mamlakatlardagi taniqli olimlar chekishni taqiqlovchi choralar bilan muvaffaqiyatga erishish qiyin ekanini tushunib, «chekishni tashlash» muammosiga real munosabatda bo’lishadi. Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining Tamakiga qarshi kurash boʻyicha konvensiyasini imzolagan aksariyat mamlakatlarning ulkan saʼy-harakatlariga qaramay (Jahon sog'liqni saqlash tashkilotining tamaki nazorati bo'yicha asosiy konvensiyasi, 2005 yil), dunyoda tamaki isteʼmolchilarining mutlaq soni 1,2 milliarddan oshgan.
Lekin shuni tushunish kerakki, tamaki chekish, ya’ni sigaret va boshqa tutunli tamaki mahsulotlarining yonishi natijasida hosil bo’ladigan kanserogen smolalarni iste’mol qilish eng katta zarar keltiradi. Shu sababli, THR strategiyasi chekishga qarshi kurashishga qaratilgan bo’lib, bir vaqtning o’zida 1,2 milliard kishi chekishni to’xtata olmasligini tushunadi. Men turli mamlakatlardagi THR strategiyasining bir nechta misollarini keltirmoqchiman.
Yaponiya va Janubiy Koreyada chekish darajasi yonish emas, balki isitish printsipi asosida ishlaydigan nikotinni o’z ichiga olgan muqobil mahsulotlar paydo bo’lganidan keyin keskin pasaygan.
Yangi Zelandiyada chekish darajasi veypingning ommalashishi bilan keskin pasayib ketdi va mamlakat sogʻliqni saqlash idoralari chekishga qarshi kurashda veypingning rolini ochiq tan oldi.
Buyuk Britaniyadagi toʻrtta yirik shifoxona endi chekuvchilarga bepul boshlangʻich paketlar bermoqda. Veyping Buyuk Britaniyada har yili 50 000 - 70 000 kishi chekishni tashlashga yordam beradi.
Nikotin paketlari Shvetsiyaga Yevropadagi chekish darajasi va tamaki chekish bilan bogʻliq oʻlim darajasi eng past darajaga yetishiga yordam berdi.
Fransiyada 700 000 kishi veyping tufayli chekishni tashlagan.
Shuning uchun, men THR strategiyasini tutunli tamaki chekuvchilar hayotini saqlab qolish uchun amalga oshirish huquqiga ega deb hisoblayman va ko’plab mamlakatlar o’z normativ-huquqiy hujjatlariga, shu jumladan mamlakatimizga ham o’zgartirishlar kiritishi mumkin.
Oʻzbekistonga kelsak, sizlarning eʼtiboringizni chekish, jumladan, nafaqat sigaret, balki nikotin va tamakining innovatsion mahsulotlariga qarshi kurashish boʻyicha koʻrilgan misli koʻrilmagan chora-tadbirlarga qaratmoqchiman. Natija yuzma-yuz, ya’ni biz so’nggi 20 yil ichida chekuvchilar soni kamayganini ko’rmoqdamiz, lekin shu bilan birga, mahalliy tamaki iste’molchilari soni sezilarli darajada oshib, 2,5 million kishiga ko’payganini ko’rsatmoqdamiz. Boshqacha qilib aytganda, agar biz nosvoy iste’molchilari sonini chekuvchilarga qo’shadigan bo’lsak, chekish va tamaki mahsulotlarini iste’mol qilishga qarshi kurashda erishilgan yutuqlar shubhali.
Bundan tashqari, mahalliy tamaki nosvoy mahsuloti tutunsiz tamaki va nikotin mahsulotlari orasida eng zaharli va kanserogen mahsulotlar hisoblanadi. Lekin uni ishlab chiqarish hanuzgacha tartibga solinmagan va nazorat qilinmagan, bu esa mamlakatimiz tibbiyot jamoatchiligini tashvishga solmoqda.
- Oʻzbekistonda tamaki zararini kamaytirish strategiyasi amalga oshirilishi mumkinmi? Ushbu strategiyani amalga oshirish va amalga oshirishga regulyatorlarning munosabati qanday?
- Ishonch bilan javob bermoqchimanki, THR strategiyasi respublikada allaqachon amalga oshirilmoqda, bu boradagi ishlarga bagʻishlangan 3 ta konferensiya oʻtkazilib, yetakchi olimlar taklif etilib, erishilgan yutuqlar bilan biz bilan oʻrtoqlashdi. Vazirlar Mahkamasining nasvay ishlab chiqarish va iste’mol qilishni tartibga solish sohasida chora-tadbirlar ko’rish, kontrabanda va kontrafakt tamaki mahsulotlari tarqatilishi ustidan nazoratni kuchaytirish yuzasidan yo’l xaritasini ko’rib chiqish bo’yicha ko’rsatmasi o’tkazilgan konferensiyalarning muhim natijalaridan biri bo’ldi.
Innovatsion nikotin va tamaki mahsulotlarini tartibga solish boʻyicha THR strategiyasi yoʻnalishini joriy etish borasida mamlakatimizda toʻliq taqiqni belgilaydigan qatʼiy va aniq pozitsiya shakllandi. Bu, birinchi navbatda, vaplar va nikotin o’rgimchaklari kabi zararni kamaytirish mahsulotlari haqidagi mavjud afsonalar bilan bog’liq. Tibbiyot jamoatchiligi nikotin va tamaki mahsulotlarining barchasi bir xil darajada xavfli deb hisoblaydi, bundan tashqari, sigaretalar innovatsion nikotin mahsulotlariga nisbatan kamroq xavflidir, degan fikr tarqalmoqda.
Shu bois milliy regulyatorlar tomonidan innovatsion mahsulotlarni taqiqlashga qaratilgan normativ hujjatlarni qabul qilish boʻyicha ishlar olib borilmoqda. Masalan, 2024 yil may oyida mamlakatda nikotin oʻrgimchaklari taqiqlangan edi. Hozir isitiladigan tamaki va elektron sigaretalarni taqiqlash masalasi muhokama qilinmoqda, ular THR strategiyasiga ko’ra chekish va nasvay iste’moliga kamroq zararli alternativa hisoblanadi.
- Hisobotda aytilishicha, dunyo bo'ylab ko'plab shifokorlar nikotinni o'pka saratonining sababi deb noto'g'ri bilishadi. Ushbu noto'g'ri tushuncha O'zbekistonda qanchalik keng tarqalgan va uni ta'lim dasturlari yordamida qanday yengish mumkin?
- Darhaqiqat, aksariyat tibbiyot mutaxassislari bu fikrda. Bu, birinchi navbatda, tutunli tamakining innovatsion o’rnini bosuvchi vositalar paydo bo’lgandan so’ng, dunyo bo’ylab elektron sigaretalar, nikotin mahsulotlari va isitish tamakining katta zarari haqida ma’lumotlar tarqalayotgani bilan bog’liq. Garchi ilgari nikotin mahsulotlari chekishni tashlash va dorixonalarda (patchlar, spreylar, saqichlar) sotish uchun ishlatilgan. Ammo keyingi paytlarda jahon adabiyotida ushbu mahsulotning sigaret va boshqa tutunli tamaki mahsulotlariga nisbatan kamroq zararli ta’siri haqida ilmiy tadqiqotlar natijalari paydo bo’la boshladi. Menimcha, bu paradoks tibbiyot hamjamiyati ushbu innovatsion mahsulotlarni hali ham sigaretalar qatoriga qo’yishi bilan bog’liq va shuning uchun ular ham sog’liq uchun yomondir va shuning uchun ularni taqiqlash kerak.
Sogʻliqni saqlash xodimlari oldida har doim jiddiy dilemma boʻlib turardi, agar chekuvchi chekishni tashlay olmasa, unga maslahat berish kerak edi. O’pka saratoni, o’pkaning surunkali obstruktiv kasalligi va yurak-qon tomir kasalliklari kabi chekish bilan bog’liq o’limning asosiy sabablari tamaki tutunidagi kanserogenlar va tirnash xususiyati beruvchi moddalar bilan bog’liq bo’lib, tamaki chekishga qarshi kurashda yetakchi triggerlardir. Ammo respublikada tutunsiz tamaki mahsulotlariga nisbatan tadqiqotlar kam boʻlib, bu aholini sigaretadan nosvoyga oʻtish xavfi haqida samarali ishontirishga imkon bermadi. Shu bois, Oʻzbekistonda nosvoy isteʼmolchilarining oʻsishi bir tomondan sigaret chekishga qarshi kurash bilan bogʻliq deb hisoblaymiz, ikkinchi tomondan esa, koʻplab chekuvchilar chekishni tashlab, nasvay isteʼmoliga oʻtishdi.
Shunday qilib, men bu noto'g'ri tushuncha ekanligini tasdiqlay olmayman, aksincha, bu holat sog'liqni saqlash xodimlarining, ayniqsa sayyoramizning Osiyo va Tinch okeani mintaqalarida og'zaki tamaki mahsulotlarini iste'mol qilish keng tarqalgan mamlakatlarda xabardorlik va tayyorgarlikning past darajasini aks ettiradi.
- Hisobotda Buyuk Britaniya, Shvetsiya va Yaponiya kabi mamlakatlarda tamaki chekishdan kelib chiqadigan zararni kamaytirish strategiyasini joriy etishning muvaffaqiyatli misollari tilga olinadi. Oʻzbekiston va boshqa mamlakatlar ushbu misollardan, ayniqsa, tamaki chekish darajasini pasaytirishdan qanday saboq olishlari mumkin?
- Buyuk Britaniya, Shvetsiya, AQSh va Yaponiya tajribasi shuni ko'rsatadiki, zararni kamaytirish strategiyasini amalga oshirish chekishga qarshi kurashda katta yutuqlarga olib keladi. Masalan, Shvetsiya Snus va nikotin o'rgimchaklarini ommalashtirish orqali Evropada chekishning eng past darajasiga erishdi va Evropa Ittifoqidagi birinchi "chekmaydigan mamlakat"bo'lishga tayyorlanmoqda. Yigirma yil oldin aholining deyarli 20 foizi chekuvchilar edi, ammo zararni kamaytirish strategiyasi tufayli bugungi kunda chekish darajasi bu yil 5 foizdan pastga tushishi kutilmoqda. Bu, shuningdek, Shvetsiyada o'pka saratonidan o'lim darajasi Evropa ittifoqi o'rtacha ko'rsatkichining yarmidan kamiga va saraton kasalligi Evropaning qolgan qismiga qaraganda 41 foizga past bo'lishiga olib keldi.
Yangi Zelandiya 2025 yilga kelib chekish darajasi 5 foizdan kam boʻlishiga yaqin. Bu mamlakat chekuvchilar uchun kamroq zararli alternativalar mavjudligini taʼminlash orqali muvaffaqiyatga erishdi. Veyp mahsulotlari isteʼmol tovarlari sifatida tartibga solinganidan buyon kunlik chekish darajasi 43 foizga, yoshlar oʻrtasida veyping darajasi 19 foizga pasaydi.
Buyuk Britaniyadagi Qirollik shifokorlar kolleji yaqinda bergan hisobotida veyplar chekishni to’xtatish va tamaki mahsulotlarining zararini kamaytirish uchun samarali vosita bo’lishi mumkinligini tasdiqladi. Public Health England ma’lumotlariga ko’ra, elektron sigaretalar an’anaviy sigaretlarga qaraganda 95% kamroq xavflidir va ko’proq odamlarga chekishni tashlashga yordam beradi.
Oʻzbekiston bundan odamlarga anʼanaviy tutunli tamakidan voz kechishga yordam beradigan yangi texnologiya va mahsulotlarga ochiqlik zarurligi haqida saboq olishi mumkin. Shuningdek, ulardan foydalanishni taqiqlashdan koʻra, kamroq zararli mahsulotlarga oʻtishni ragʻbatlantiruvchi normativ-huquqiy baza yaratish muhim ahamiyatga ega.
- Malayziya va O'zbekistonda tamaki davolash va nazoratini takomillashtirish orqali 2060 yilga borib 880 000 ga yaqin odamning hayotini saqlab qolish mumkinligi haqidagi hisobotni hisobga olsak, Sizningcha, O'zbekistonda bu salohiyatga erishish uchun qaysi qadamlar eng muhim?
- Bu salohiyatga erishish uchun Oʻzbekistonda chekish bilan bogʻliq oʻpka saratoni, yurak-qon tomir kasalliklari, sil kasalligi kabi kasalliklarga tashxis qoʻyish va ularni davolash uchun tibbiy infratuzilmani rivojlantirish asosiy qadamlar boʻladi. Kasalliklarni oʻz vaqtida aniqlash va ularga qarshi samarali kurashish imkonini beradigan erta tashxis qoʻyish va profilaktikani kuchaytirish birinchi oʻrinda turadi.
Tibbiyot xodimlariga tamaki chekishning zarari va bu yovuzlikka qarshi kurashish usullari, THR strategiyasi boʻyicha xabardorlikni kengaytirish, nasvayni isteʼmol qilishda kanserogen va mutagen asoratlarni oʻrganish boʻyicha zamonaviy bilimlarni oʻrgatish muhimdir. Biz dunyoning yetakchi mamlakatlari tajribasini chuqur oʻrganishni davom ettiramiz va nafaqat sigaretaga, balki nasvayga qarshi kurashni kengaytirish maqsadida innovatsion nikotin va tamaki mahsulotlarini tartibga solish boʻyicha kelgusi strategiya boʻyicha JSST ekspertlari bilan maslahatlashamiz.
- Hisobotda keltirilgan tamaki zararini kamaytirish strategiyasining ahamiyatini va u O'zbekiston kabi mamlakatlarda tamaki nazorati bo'yicha mavjud choralarni qanday to'ldirishi mumkinligini tushuntirib bera olasizmi?
- Avvalo, bu tamaki zararini kamaytirish strategiyasi (Tobacco Harm Reduction) nima ekanligini barchamiz tushunishimiz kerak. Ko’pgina mamlakatlardagi taniqli olimlar chekishni taqiqlovchi choralar bilan muvaffaqiyatga erishish qiyin ekanini tushunib, «chekishni tashlash» muammosiga real munosabatda bo’lishadi. Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining Tamakiga qarshi kurash boʻyicha konvensiyasini imzolagan aksariyat mamlakatlarning ulkan saʼy-harakatlariga qaramay (Jahon sog'liqni saqlash tashkilotining tamaki nazorati bo'yicha asosiy konvensiyasi, 2005 yil), dunyoda tamaki isteʼmolchilarining mutlaq soni 1,2 milliarddan oshgan.
Lekin shuni tushunish kerakki, tamaki chekish, ya’ni sigaret va boshqa tutunli tamaki mahsulotlarining yonishi natijasida hosil bo’ladigan kanserogen smolalarni iste’mol qilish eng katta zarar keltiradi. Shu sababli, THR strategiyasi chekishga qarshi kurashishga qaratilgan bo’lib, bir vaqtning o’zida 1,2 milliard kishi chekishni to’xtata olmasligini tushunadi. Men turli mamlakatlardagi THR strategiyasining bir nechta misollarini keltirmoqchiman.
Yaponiya va Janubiy Koreyada chekish darajasi yonish emas, balki isitish printsipi asosida ishlaydigan nikotinni o’z ichiga olgan muqobil mahsulotlar paydo bo’lganidan keyin keskin pasaygan.
Yangi Zelandiyada chekish darajasi veypingning ommalashishi bilan keskin pasayib ketdi va mamlakat sogʻliqni saqlash idoralari chekishga qarshi kurashda veypingning rolini ochiq tan oldi.
Buyuk Britaniyadagi toʻrtta yirik shifoxona endi chekuvchilarga bepul boshlangʻich paketlar bermoqda. Veyping Buyuk Britaniyada har yili 50 000 - 70 000 kishi chekishni tashlashga yordam beradi.
Nikotin paketlari Shvetsiyaga Yevropadagi chekish darajasi va tamaki chekish bilan bogʻliq oʻlim darajasi eng past darajaga yetishiga yordam berdi.
Fransiyada 700 000 kishi veyping tufayli chekishni tashlagan.
Shuning uchun, men THR strategiyasini tutunli tamaki chekuvchilar hayotini saqlab qolish uchun amalga oshirish huquqiga ega deb hisoblayman va ko’plab mamlakatlar o’z normativ-huquqiy hujjatlariga, shu jumladan mamlakatimizga ham o’zgartirishlar kiritishi mumkin.
Oʻzbekistonga kelsak, sizlarning eʼtiboringizni chekish, jumladan, nafaqat sigaret, balki nikotin va tamakining innovatsion mahsulotlariga qarshi kurashish boʻyicha koʻrilgan misli koʻrilmagan chora-tadbirlarga qaratmoqchiman. Natija yuzma-yuz, ya’ni biz so’nggi 20 yil ichida chekuvchilar soni kamayganini ko’rmoqdamiz, lekin shu bilan birga, mahalliy tamaki iste’molchilari soni sezilarli darajada oshib, 2,5 million kishiga ko’payganini ko’rsatmoqdamiz. Boshqacha qilib aytganda, agar biz nosvoy iste’molchilari sonini chekuvchilarga qo’shadigan bo’lsak, chekish va tamaki mahsulotlarini iste’mol qilishga qarshi kurashda erishilgan yutuqlar shubhali.
Bundan tashqari, mahalliy tamaki nosvoy mahsuloti tutunsiz tamaki va nikotin mahsulotlari orasida eng zaharli va kanserogen mahsulotlar hisoblanadi. Lekin uni ishlab chiqarish hanuzgacha tartibga solinmagan va nazorat qilinmagan, bu esa mamlakatimiz tibbiyot jamoatchiligini tashvishga solmoqda.
- Oʻzbekistonda tamaki zararini kamaytirish strategiyasi amalga oshirilishi mumkinmi? Ushbu strategiyani amalga oshirish va amalga oshirishga regulyatorlarning munosabati qanday?
- Ishonch bilan javob bermoqchimanki, THR strategiyasi respublikada allaqachon amalga oshirilmoqda, bu boradagi ishlarga bagʻishlangan 3 ta konferensiya oʻtkazilib, yetakchi olimlar taklif etilib, erishilgan yutuqlar bilan biz bilan oʻrtoqlashdi. Vazirlar Mahkamasining nasvay ishlab chiqarish va iste’mol qilishni tartibga solish sohasida chora-tadbirlar ko’rish, kontrabanda va kontrafakt tamaki mahsulotlari tarqatilishi ustidan nazoratni kuchaytirish yuzasidan yo’l xaritasini ko’rib chiqish bo’yicha ko’rsatmasi o’tkazilgan konferensiyalarning muhim natijalaridan biri bo’ldi.
Innovatsion nikotin va tamaki mahsulotlarini tartibga solish boʻyicha THR strategiyasi yoʻnalishini joriy etish borasida mamlakatimizda toʻliq taqiqni belgilaydigan qatʼiy va aniq pozitsiya shakllandi. Bu, birinchi navbatda, vaplar va nikotin o’rgimchaklari kabi zararni kamaytirish mahsulotlari haqidagi mavjud afsonalar bilan bog’liq. Tibbiyot jamoatchiligi nikotin va tamaki mahsulotlarining barchasi bir xil darajada xavfli deb hisoblaydi, bundan tashqari, sigaretalar innovatsion nikotin mahsulotlariga nisbatan kamroq xavflidir, degan fikr tarqalmoqda.
Shu bois milliy regulyatorlar tomonidan innovatsion mahsulotlarni taqiqlashga qaratilgan normativ hujjatlarni qabul qilish boʻyicha ishlar olib borilmoqda. Masalan, 2024 yil may oyida mamlakatda nikotin oʻrgimchaklari taqiqlangan edi. Hozir isitiladigan tamaki va elektron sigaretalarni taqiqlash masalasi muhokama qilinmoqda, ular THR strategiyasiga ko’ra chekish va nasvay iste’moliga kamroq zararli alternativa hisoblanadi.
- Hisobotda aytilishicha, dunyo bo'ylab ko'plab shifokorlar nikotinni o'pka saratonining sababi deb noto'g'ri bilishadi. Ushbu noto'g'ri tushuncha O'zbekistonda qanchalik keng tarqalgan va uni ta'lim dasturlari yordamida qanday yengish mumkin?
- Darhaqiqat, aksariyat tibbiyot mutaxassislari bu fikrda. Bu, birinchi navbatda, tutunli tamakining innovatsion o’rnini bosuvchi vositalar paydo bo’lgandan so’ng, dunyo bo’ylab elektron sigaretalar, nikotin mahsulotlari va isitish tamakining katta zarari haqida ma’lumotlar tarqalayotgani bilan bog’liq. Garchi ilgari nikotin mahsulotlari chekishni tashlash va dorixonalarda (patchlar, spreylar, saqichlar) sotish uchun ishlatilgan. Ammo keyingi paytlarda jahon adabiyotida ushbu mahsulotning sigaret va boshqa tutunli tamaki mahsulotlariga nisbatan kamroq zararli ta’siri haqida ilmiy tadqiqotlar natijalari paydo bo’la boshladi. Menimcha, bu paradoks tibbiyot hamjamiyati ushbu innovatsion mahsulotlarni hali ham sigaretalar qatoriga qo’yishi bilan bog’liq va shuning uchun ular ham sog’liq uchun yomondir va shuning uchun ularni taqiqlash kerak.
Sogʻliqni saqlash xodimlari oldida har doim jiddiy dilemma boʻlib turardi, agar chekuvchi chekishni tashlay olmasa, unga maslahat berish kerak edi. O’pka saratoni, o’pkaning surunkali obstruktiv kasalligi va yurak-qon tomir kasalliklari kabi chekish bilan bog’liq o’limning asosiy sabablari tamaki tutunidagi kanserogenlar va tirnash xususiyati beruvchi moddalar bilan bog’liq bo’lib, tamaki chekishga qarshi kurashda yetakchi triggerlardir. Ammo respublikada tutunsiz tamaki mahsulotlariga nisbatan tadqiqotlar kam boʻlib, bu aholini sigaretadan nosvoyga oʻtish xavfi haqida samarali ishontirishga imkon bermadi. Shu bois, Oʻzbekistonda nosvoy isteʼmolchilarining oʻsishi bir tomondan sigaret chekishga qarshi kurash bilan bogʻliq deb hisoblaymiz, ikkinchi tomondan esa, koʻplab chekuvchilar chekishni tashlab, nasvay isteʼmoliga oʻtishdi.
Shunday qilib, men bu noto'g'ri tushuncha ekanligini tasdiqlay olmayman, aksincha, bu holat sog'liqni saqlash xodimlarining, ayniqsa sayyoramizning Osiyo va Tinch okeani mintaqalarida og'zaki tamaki mahsulotlarini iste'mol qilish keng tarqalgan mamlakatlarda xabardorlik va tayyorgarlikning past darajasini aks ettiradi.
- Hisobotda Buyuk Britaniya, Shvetsiya va Yaponiya kabi mamlakatlarda tamaki chekishdan kelib chiqadigan zararni kamaytirish strategiyasini joriy etishning muvaffaqiyatli misollari tilga olinadi. Oʻzbekiston va boshqa mamlakatlar ushbu misollardan, ayniqsa, tamaki chekish darajasini pasaytirishdan qanday saboq olishlari mumkin?
- Buyuk Britaniya, Shvetsiya, AQSh va Yaponiya tajribasi shuni ko'rsatadiki, zararni kamaytirish strategiyasini amalga oshirish chekishga qarshi kurashda katta yutuqlarga olib keladi. Masalan, Shvetsiya Snus va nikotin o'rgimchaklarini ommalashtirish orqali Evropada chekishning eng past darajasiga erishdi va Evropa Ittifoqidagi birinchi "chekmaydigan mamlakat"bo'lishga tayyorlanmoqda. Yigirma yil oldin aholining deyarli 20 foizi chekuvchilar edi, ammo zararni kamaytirish strategiyasi tufayli bugungi kunda chekish darajasi bu yil 5 foizdan pastga tushishi kutilmoqda. Bu, shuningdek, Shvetsiyada o'pka saratonidan o'lim darajasi Evropa ittifoqi o'rtacha ko'rsatkichining yarmidan kamiga va saraton kasalligi Evropaning qolgan qismiga qaraganda 41 foizga past bo'lishiga olib keldi.
Yangi Zelandiya 2025 yilga kelib chekish darajasi 5 foizdan kam boʻlishiga yaqin. Bu mamlakat chekuvchilar uchun kamroq zararli alternativalar mavjudligini taʼminlash orqali muvaffaqiyatga erishdi. Veyp mahsulotlari isteʼmol tovarlari sifatida tartibga solinganidan buyon kunlik chekish darajasi 43 foizga, yoshlar oʻrtasida veyping darajasi 19 foizga pasaydi.
Buyuk Britaniyadagi Qirollik shifokorlar kolleji yaqinda bergan hisobotida veyplar chekishni to’xtatish va tamaki mahsulotlarining zararini kamaytirish uchun samarali vosita bo’lishi mumkinligini tasdiqladi. Public Health England ma’lumotlariga ko’ra, elektron sigaretalar an’anaviy sigaretlarga qaraganda 95% kamroq xavflidir va ko’proq odamlarga chekishni tashlashga yordam beradi.
Oʻzbekiston bundan odamlarga anʼanaviy tutunli tamakidan voz kechishga yordam beradigan yangi texnologiya va mahsulotlarga ochiqlik zarurligi haqida saboq olishi mumkin. Shuningdek, ulardan foydalanishni taqiqlashdan koʻra, kamroq zararli mahsulotlarga oʻtishni ragʻbatlantiruvchi normativ-huquqiy baza yaratish muhim ahamiyatga ega.
- Malayziya va O'zbekistonda tamaki davolash va nazoratini takomillashtirish orqali 2060 yilga borib 880 000 ga yaqin odamning hayotini saqlab qolish mumkinligi haqidagi hisobotni hisobga olsak, Sizningcha, O'zbekistonda bu salohiyatga erishish uchun qaysi qadamlar eng muhim?
- Bu salohiyatga erishish uchun Oʻzbekistonda chekish bilan bogʻliq oʻpka saratoni, yurak-qon tomir kasalliklari, sil kasalligi kabi kasalliklarga tashxis qoʻyish va ularni davolash uchun tibbiy infratuzilmani rivojlantirish asosiy qadamlar boʻladi. Kasalliklarni oʻz vaqtida aniqlash va ularga qarshi samarali kurashish imkonini beradigan erta tashxis qoʻyish va profilaktikani kuchaytirish birinchi oʻrinda turadi.
Tibbiyot xodimlariga tamaki chekishning zarari va bu yovuzlikka qarshi kurashish usullari, THR strategiyasi boʻyicha xabardorlikni kengaytirish, nasvayni isteʼmol qilishda kanserogen va mutagen asoratlarni oʻrganish boʻyicha zamonaviy bilimlarni oʻrgatish muhimdir. Biz dunyoning yetakchi mamlakatlari tajribasini chuqur oʻrganishni davom ettiramiz va nafaqat sigaretaga, balki nasvayga qarshi kurashni kengaytirish maqsadida innovatsion nikotin va tamaki mahsulotlarini tartibga solish boʻyicha kelgusi strategiya boʻyicha JSST ekspertlari bilan maslahatlashamiz.