Yangi tamaki chekishga qarshi kurash usuli 2024-yil 29-noyabr, 12:35 O‘zbekiston, Toshkent – AN Podrobno.uz.
JSST ma’lumotlariga ko‘ra, tamaki mahsulotlari faqatgina XX asrning o‘zida 100 million o‘limga sabab bo‘lgan. Har yili 8 million kishi chekish bilan bog‘liq kasalliklardan vafot etadi. Bu o‘limlarning 80 foizi daromadi past va o‘rta daromadli davlatlarda sodir bo‘lmoqda. Agar hozirgi tendensiyalar davom etsa, XXI asrda yana bir milliard kishi tamaki kasalliklari tufayli hayotdan ko‘z yumishi mumkin.
Mazkur hisobot mualliflaridan biri bo‘lgan doktor Delon Hyuman, Health Diplomats kompaniyasi prezidenti va bosh direktori, shuningdek, JSST va BMTning global sog‘liqni saqlash bo‘yicha maslahatchisi, chekishni to‘liq to‘xtatish eng maqsadga muvofiq natija bo‘lsa-da, chekishni tashlashni xohlamaydigan yoki qodir bo‘lmagan ko‘plab odamlar uchun tamaki zararini kamaytirish strategiyasi kamroq zararli alternativani taklif qilishi mumkinligini ta’kidladi. Bunga elektron sigaretalar, vape va tamakini qizdirish orqali foydalaniladigan mahsulotlar kabi tamaki tutuni hosil qilmaydigan mahsulotlarga o‘tish kiradi. Bu esa o‘pka saratoni va chekish bilan bog‘liq boshqa kasalliklar xavfini kamaytiradi.
Doktor Hyumanning so‘zlariga ko‘ra, ushbu strategiyani aholi salomatligini yaxshilashga intilayotgan davlatlarning sog‘liqni saqlash siyosatiga qo‘shish jamiyat va davlat uchun sezilarli foyda keltiradi. Bu nogironlik, erta o‘lim va chekish bilan bog‘liq kasalliklarni davolash xarajatlarining kamayishiga yordam beradi.
Shvetsiya, Buyuk Britaniya va Yangi Zelandiya kabi mamlakatlar misolida, kamroq xavfli tamaki alternativalarini joriy etish ko‘plab chekuvchilarning pastroq xavfga ega mahsulotlarga o‘tishiga yordam berishi, kasallik va o‘lim darajasining kamayishiga olib kelishi isbotlangan. Masalan, Shvetsiyada snus va nikotin paketlaridan keng foydalanish natijasida chekish darajasi 4,5 foizgacha kamaydi, bu mamlakatni rasmiy ravishda “chekishdan xoli” mamlakatga aylantirdi. Yaponiyada ham 2011-yildan 2023-yilgacha sigaretalar savdosi sezilarli darajada kamayib, chekuvchilarning yarmidan ko‘pi tamakini qizdirish mahsulotlariga o‘tdi.
“Lives Saved” hisobotiga ko‘ra, O‘zbekistonda tamaki zararini kamaytirish strategiyasini qo‘llash bilan birga, samarali nikotin o‘rnini bosuvchi dorilar va o‘pka saratonini davolashga erishish orqali 2060-yilgacha mamlakatda 464 ming kishining hayoti saqlab qolinishi mumkin. Shu bilan birga, THR hissasi 304 ming hayotni tashkil qiladi. Bu ma’lumotlar mavjud choralarni qo‘llash va tamaki nazorat tizimiga zarar kamaytirish usullarini qo‘shish orqali saqlab qolinadigan hayotlar sonini bashorat qiluvchi model yordamida olingan.
Doktor Hyuman JSST prognozlarida o‘pka saratonini davolashdagi yaxshilanishlar va chekishdan voz kechishning samarali usullari hisobga olinmaganini ham qayd etdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, o‘pka saratoni chekish bilan bog‘liq kasalliklardan o‘limning asosiy sabablaridan biri bo‘lib, tashxis va davolashni yaxshilash omon qolish darajasini sezilarli oshirishi mumkin.
O‘zbekistonda nikotin paketlariga qo‘yilgan taqiq va elektron sigaretalar hamda tamakini qizdirish mahsulotlariga taqiq kiritish masalalariga javoban doktor Hyuman bunday choralarni izchil bo‘lmagan deb atadi. U yoshlar orasida tamaki va nikotin mahsulotlaridan foydalanishni oldini olish muhimligini ta’kidladi, biroq kattalar uchun kamroq zararli alternativalarni taqiqlash, uning fikricha, samarasiz va noqonuniy savdoning o‘sishiga olib keladi. AQSh, Buyuk Britaniya va Shvetsiya kabi mamlakatlar allaqachon kattalar chekuvchilarini xavfsizroq alternativalarga o‘tkazishga imkon beruvchi strategiyalardan foydalanmoqda.
O‘zbekistonda mashhur bo‘lgan tamaki mahsuloti nosvoy haqida doktor Hyuman uning tamaki zararini kamaytirish strategiyasining bir qismi sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin emasligini ta’kidladi. Nasvayning toksikologik xususiyatlari uni tutunsiz nikotin mahsulotlari uchun belgilangan standartlarga mos kelmaydi. JSST nosvoy iste’molining og‘iz bo‘shlig‘i saratoni va boshqa jiddiy kasalliklar kabi xavflarga olib kelishi mumkinligi haqida ogohlantiradi va bunday mahsulotlarni qat’iy tartibga solishni qo‘llab-quvvatlaydi.
Doktor Hyuman, shuningdek, tamaki zararini kamaytirishning afzalliklarini o‘rganishga qaratilgan tashabbuslarni qo‘llab-quvvatladi, jumladan, JSST tomonidan ushbu yondashuvlarni baholash uchun ishchi guruh tuzishni taklif qildi. U shunday guruh tashkil etilishi chekish bilan bog‘liq sog‘liq xavflarini sezilarli darajada kamaytirishi va dunyo miqyosida jamoat salomatligini yaxshilashga yordam berishi mumkinligiga ishonch bildirdi.
Yakunida doktor Hyuman O‘zbekistonda tamaki kasalliklari bilan kurashish uchun uchta asosiy yo‘nalishni ta’kidladi: tibbiy hamjamiyatni faollashtirish, ya’ni tamaki zararini kamaytirishning afzalliklari haqida xabardor qilish va nikotin hamda yangi mahsulotlar to‘g‘risidagi dezinformatsiyaga qarshi kurashish; qonunchilikni qayta ko‘rib chiqish, ya’ni kattalar uchun kamroq zararli mahsulotlarga kirishni osonlashtirish; va ilmiy asoslangan mustaqil tashkilotlarni yaratish, bu esa iste’molchilar manfaatlarini himoya qilish hamda ishonchli ilmiy tadqiqotlarga asoslanib o‘z huquqlarini himoya qilish imkonini beradi.
Mazkur hisobot mualliflaridan biri bo‘lgan doktor Delon Hyuman, Health Diplomats kompaniyasi prezidenti va bosh direktori, shuningdek, JSST va BMTning global sog‘liqni saqlash bo‘yicha maslahatchisi, chekishni to‘liq to‘xtatish eng maqsadga muvofiq natija bo‘lsa-da, chekishni tashlashni xohlamaydigan yoki qodir bo‘lmagan ko‘plab odamlar uchun tamaki zararini kamaytirish strategiyasi kamroq zararli alternativani taklif qilishi mumkinligini ta’kidladi. Bunga elektron sigaretalar, vape va tamakini qizdirish orqali foydalaniladigan mahsulotlar kabi tamaki tutuni hosil qilmaydigan mahsulotlarga o‘tish kiradi. Bu esa o‘pka saratoni va chekish bilan bog‘liq boshqa kasalliklar xavfini kamaytiradi.
Doktor Hyumanning so‘zlariga ko‘ra, ushbu strategiyani aholi salomatligini yaxshilashga intilayotgan davlatlarning sog‘liqni saqlash siyosatiga qo‘shish jamiyat va davlat uchun sezilarli foyda keltiradi. Bu nogironlik, erta o‘lim va chekish bilan bog‘liq kasalliklarni davolash xarajatlarining kamayishiga yordam beradi.
Shvetsiya, Buyuk Britaniya va Yangi Zelandiya kabi mamlakatlar misolida, kamroq xavfli tamaki alternativalarini joriy etish ko‘plab chekuvchilarning pastroq xavfga ega mahsulotlarga o‘tishiga yordam berishi, kasallik va o‘lim darajasining kamayishiga olib kelishi isbotlangan. Masalan, Shvetsiyada snus va nikotin paketlaridan keng foydalanish natijasida chekish darajasi 4,5 foizgacha kamaydi, bu mamlakatni rasmiy ravishda “chekishdan xoli” mamlakatga aylantirdi. Yaponiyada ham 2011-yildan 2023-yilgacha sigaretalar savdosi sezilarli darajada kamayib, chekuvchilarning yarmidan ko‘pi tamakini qizdirish mahsulotlariga o‘tdi.
“Lives Saved” hisobotiga ko‘ra, O‘zbekistonda tamaki zararini kamaytirish strategiyasini qo‘llash bilan birga, samarali nikotin o‘rnini bosuvchi dorilar va o‘pka saratonini davolashga erishish orqali 2060-yilgacha mamlakatda 464 ming kishining hayoti saqlab qolinishi mumkin. Shu bilan birga, THR hissasi 304 ming hayotni tashkil qiladi. Bu ma’lumotlar mavjud choralarni qo‘llash va tamaki nazorat tizimiga zarar kamaytirish usullarini qo‘shish orqali saqlab qolinadigan hayotlar sonini bashorat qiluvchi model yordamida olingan.
Doktor Hyuman JSST prognozlarida o‘pka saratonini davolashdagi yaxshilanishlar va chekishdan voz kechishning samarali usullari hisobga olinmaganini ham qayd etdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, o‘pka saratoni chekish bilan bog‘liq kasalliklardan o‘limning asosiy sabablaridan biri bo‘lib, tashxis va davolashni yaxshilash omon qolish darajasini sezilarli oshirishi mumkin.
O‘zbekistonda nikotin paketlariga qo‘yilgan taqiq va elektron sigaretalar hamda tamakini qizdirish mahsulotlariga taqiq kiritish masalalariga javoban doktor Hyuman bunday choralarni izchil bo‘lmagan deb atadi. U yoshlar orasida tamaki va nikotin mahsulotlaridan foydalanishni oldini olish muhimligini ta’kidladi, biroq kattalar uchun kamroq zararli alternativalarni taqiqlash, uning fikricha, samarasiz va noqonuniy savdoning o‘sishiga olib keladi. AQSh, Buyuk Britaniya va Shvetsiya kabi mamlakatlar allaqachon kattalar chekuvchilarini xavfsizroq alternativalarga o‘tkazishga imkon beruvchi strategiyalardan foydalanmoqda.
O‘zbekistonda mashhur bo‘lgan tamaki mahsuloti nosvoy haqida doktor Hyuman uning tamaki zararini kamaytirish strategiyasining bir qismi sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin emasligini ta’kidladi. Nasvayning toksikologik xususiyatlari uni tutunsiz nikotin mahsulotlari uchun belgilangan standartlarga mos kelmaydi. JSST nosvoy iste’molining og‘iz bo‘shlig‘i saratoni va boshqa jiddiy kasalliklar kabi xavflarga olib kelishi mumkinligi haqida ogohlantiradi va bunday mahsulotlarni qat’iy tartibga solishni qo‘llab-quvvatlaydi.
Doktor Hyuman, shuningdek, tamaki zararini kamaytirishning afzalliklarini o‘rganishga qaratilgan tashabbuslarni qo‘llab-quvvatladi, jumladan, JSST tomonidan ushbu yondashuvlarni baholash uchun ishchi guruh tuzishni taklif qildi. U shunday guruh tashkil etilishi chekish bilan bog‘liq sog‘liq xavflarini sezilarli darajada kamaytirishi va dunyo miqyosida jamoat salomatligini yaxshilashga yordam berishi mumkinligiga ishonch bildirdi.
Yakunida doktor Hyuman O‘zbekistonda tamaki kasalliklari bilan kurashish uchun uchta asosiy yo‘nalishni ta’kidladi: tibbiy hamjamiyatni faollashtirish, ya’ni tamaki zararini kamaytirishning afzalliklari haqida xabardor qilish va nikotin hamda yangi mahsulotlar to‘g‘risidagi dezinformatsiyaga qarshi kurashish; qonunchilikni qayta ko‘rib chiqish, ya’ni kattalar uchun kamroq zararli mahsulotlarga kirishni osonlashtirish; va ilmiy asoslangan mustaqil tashkilotlarni yaratish, bu esa iste’molchilar manfaatlarini himoya qilish hamda ishonchli ilmiy tadqiqotlarga asoslanib o‘z huquqlarini himoya qilish imkonini beradi.