Tamaki bozoridagi soya: O‘zbekistonda tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasi qanday holatda?
2024-yil 1-noyabr holatiga ko‘ra, O‘zbekistonda noqonuniy tamaki mahsulotlari aylanmasining ulushi 9,8% ni tashkil etib, byudjetda 424,1 milliard so‘m miqdorida zarar yetkazdi. Bu katta summa, ammo soliqqa tortish, bojxona va huquqni muhofaza qilish organlarining faol ishlari allaqachon ma’lum natijalarni ko‘rsatmoqda va noqonuniy bozorning o‘sishini cheklamoqda.
An’anaviy ravishda yuqori xavf zonasi bo‘lgan Farg‘ona vodiysi (o‘rtacha 18,1%, eng yuqori ko‘rsatkichlar Qo‘qonda – 29,9% va Marg‘ilonda – 25,2%) va Namangan viloyati (27,4%) noqonuniy aylanmaning eng yuqori darajasini ko‘rsatmoqda. Jizzax viloyati ham xavotirli raqamlarni namoyish etmoqda (14,5%).
Muammoning o‘rtacha darajasi Toshkent (8,4%), Buxoro (6,2-8%), Qashqadaryo (4,5-5,7%), Navoiy (9-10,5%), Andijon (9,7%) viloyatlarida kuzatilmoqda.
Ma’lumotlarga ko‘ra, past darajadagi kontrabanda mahsulotlari zonalariga Surxondaryo (3,2-4,1%), Samarqand (4%), Sirdaryo (3,5%), Xorazm (1,4%) viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasi (4,4%) kiradi. Ular tamaki bilan noqonuniy savdoning eng past ko‘rsatkichlarini namoyish etmoqda. Ushbu mintaqalardagi yutuqlar amalga oshirilgan choralarning samaradorligini ko‘rsatadi.
Toshkent haqida gapirganda, umumxalq ko‘rsatkichi 9,8% bo‘lishiga qaramay, O‘zbekiston poytaxti noqonuniy aylanmaning nisbatan past darajasini – 7,8% ni ko‘rsatmoqda. Biroq, Toshkent viloyatida sezilarli farqlar mavjud. Masalan, Angren (10,2%) Almalik (2,7%) bilan keskin kontrast tashkil etadi.
Ma’lumotlar tahlili tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasidagi sezilarli mintaqaviy noxush farqlarni aniq ko‘rsatmoqda. Farg‘ona vodiysi va Namangan viloyati javobgar idoralarning birinchi navbatdagi e’tiborini talab qiladi. Shahar va qishloq ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi sezilarli farq, shuningdek, mintaqaviy farqlar (masalan, Farg‘ona vodiysida) bu hodisaning sabablarini chuqurroq o‘rganish zarurligini ko‘rsatadi.
Noqonuniy tamaki mahsulotlari aylanmasiga qarshi samarali kurashish uchun chegara nazoratini kuchaytirish, qonuniy tamaki mahsulotlariga bo‘lgan soliqqa tortishni optimallashtirish zarur. Shuningdek, mintaqaviy farqlar sabablarini chuqur o‘rganish va noqonuniy bozorning rivojlanishiga olib keladigan omillarni aniqlash muhimdir. Eng muammoli mintaqalarda tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasiga qarshi kurashish bo‘yicha maqsadli dasturlarni ishlab chiqish talab etiladi.
Noqonuniy tamaki aylanmasi – bu faqat iqtisodiy muammo emas, balki aholi salomatligi va adolatli raqobatga tahdid soluvchi omil hamdir. Ushbu muammoni hal qilish va O‘zbekiston iqtisodiyotining manfaatlarini himoya qilish uchun holatni chuqur tahlil qilishga asoslangan kompleks va maqsadli choralar zarur.
An’anaviy ravishda yuqori xavf zonasi bo‘lgan Farg‘ona vodiysi (o‘rtacha 18,1%, eng yuqori ko‘rsatkichlar Qo‘qonda – 29,9% va Marg‘ilonda – 25,2%) va Namangan viloyati (27,4%) noqonuniy aylanmaning eng yuqori darajasini ko‘rsatmoqda. Jizzax viloyati ham xavotirli raqamlarni namoyish etmoqda (14,5%).
Muammoning o‘rtacha darajasi Toshkent (8,4%), Buxoro (6,2-8%), Qashqadaryo (4,5-5,7%), Navoiy (9-10,5%), Andijon (9,7%) viloyatlarida kuzatilmoqda.
Ma’lumotlarga ko‘ra, past darajadagi kontrabanda mahsulotlari zonalariga Surxondaryo (3,2-4,1%), Samarqand (4%), Sirdaryo (3,5%), Xorazm (1,4%) viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasi (4,4%) kiradi. Ular tamaki bilan noqonuniy savdoning eng past ko‘rsatkichlarini namoyish etmoqda. Ushbu mintaqalardagi yutuqlar amalga oshirilgan choralarning samaradorligini ko‘rsatadi.
Toshkent haqida gapirganda, umumxalq ko‘rsatkichi 9,8% bo‘lishiga qaramay, O‘zbekiston poytaxti noqonuniy aylanmaning nisbatan past darajasini – 7,8% ni ko‘rsatmoqda. Biroq, Toshkent viloyatida sezilarli farqlar mavjud. Masalan, Angren (10,2%) Almalik (2,7%) bilan keskin kontrast tashkil etadi.
Ma’lumotlar tahlili tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasidagi sezilarli mintaqaviy noxush farqlarni aniq ko‘rsatmoqda. Farg‘ona vodiysi va Namangan viloyati javobgar idoralarning birinchi navbatdagi e’tiborini talab qiladi. Shahar va qishloq ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi sezilarli farq, shuningdek, mintaqaviy farqlar (masalan, Farg‘ona vodiysida) bu hodisaning sabablarini chuqurroq o‘rganish zarurligini ko‘rsatadi.
Noqonuniy tamaki mahsulotlari aylanmasiga qarshi samarali kurashish uchun chegara nazoratini kuchaytirish, qonuniy tamaki mahsulotlariga bo‘lgan soliqqa tortishni optimallashtirish zarur. Shuningdek, mintaqaviy farqlar sabablarini chuqur o‘rganish va noqonuniy bozorning rivojlanishiga olib keladigan omillarni aniqlash muhimdir. Eng muammoli mintaqalarda tamaki mahsulotlarining noqonuniy aylanmasiga qarshi kurashish bo‘yicha maqsadli dasturlarni ishlab chiqish talab etiladi.
Noqonuniy tamaki aylanmasi – bu faqat iqtisodiy muammo emas, balki aholi salomatligi va adolatli raqobatga tahdid soluvchi omil hamdir. Ushbu muammoni hal qilish va O‘zbekiston iqtisodiyotining manfaatlarini himoya qilish uchun holatni chuqur tahlil qilishga asoslangan kompleks va maqsadli choralar zarur.