Elektron sigaretani tartibga solish bozor va byudjetga qanday taʼsir qilishi mumkin?
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, elektron sigaretalar 11 ta meta-tahlildan 8 tasida boshqa tamaki tark etish usullarini ortda qoldirdi. Elektron sigaretalar boshqa alternativ davolash usullariga nisbatan kamroq samarali ekani haqida hech qanday dalil topilmadi.
Shu bilan birga, MDH davlatlarida elektron sigaretalarni tartibga solish yondashuvlari butunlay boshqacha.
Masalan, Qozog‘istonda elektron sigaretalar taqiqlangan. Yangi qabul qilingan qonunga ko‘ra, 2025 yil 1 iyuldan boshlab Qirg‘izistonda ham elektron sigaretalar taqiqlanadi.
Shu bilan birga, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V.V. Putin elektron sigaretalarni to‘liq tartibga solishni va ularni taqiqlashga qarshi ekanligini bildirdi: «Ma’lum bir cheklovlar bor, ular soliqni oshirish va taqiq bilan bog‘liq». «Bizda Sovet Ittifoqida kulishardi, bunday formulalar bo‘lardi: “Tutib qo‘yib, bermay qo‘yish”. Taqiqlash, bostirish», — deya misol keltirdi Putin.
Uning fikricha, ba’zi joylarda taqiq haqiqatan ham ishlaydi, ammo har doim bir chegaraga yetganda u o‘z samarasini yo‘qotadi. Bu “kulrang” soliq sxemalariga ham tegishli. «Bu yerda paydo bo‘ladi — va hozirda juda ko‘p paydo bo‘lmoqda — elektron sigaretalar, ular bozorga qonunsiz yoki yarim qonuniy tarzda, hech qanday soliqlarni to‘lamasdan, amaldagi qonunlar doirasida ishlab chiqarilmaydi», — deb ta’kidladi u.
O‘zbekiston Respublikasida elektron sigaretalarni tartibga solish holati hozircha noaniq. Bahorda Sog‘liqni saqlash vazirligi jamoatchilik muhokamasiga elektron sigaretalar aylanmasini taqiqlashni taklif qilgan qonun loyihasini e’lon qilgan edi. Ushbu qonun loyihasi katta shov-shuvni keltirib chiqardi va 274 ta izoh to‘pladi, ularning aksariyati taqiqka qarshi edi. Elektron sigaretalar zararining sigaret bilan solishtirganda kamroq ekanligi va taqiq joriy etilsa, noqonuniy bozorning o‘sishi kutilayotganligi haqida argumentlar bildirilgan.
Shundan so‘ng, 2024 yil may oyida Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti tadqiqot o‘tkazdi, uning natijalariga ko‘ra, agar qonuniy sigaretalar taqiqlansa, ularning 66% iste’molchilari tamakiga qaytadi yoki bozorda noqonuniy elektron sigaretalarni qidira boshlaydi.
2024 yil oktyabr oyining oxirida 2025–2027 yillarga mo‘ljallangan byudjet xabarida, 2025 yil 1 yanvardan boshlab elektron sigaretalarga (nikotinli suyuqlik) aksiz stavkasi 670 so‘mdan 2000 so‘mgacha (ya’ni, darhol 200%) oshirilishi rejalashtirilgani e’lon qilindi. Afsuski, Moliya vazirligi 55 trillion so‘m miqdoridagi byudjet defitsiti sharoitida 2025 yilda elektron sigaretalar aylanmasidan soliq tushumlarini kutmoqda.
Shunday qilib, elektron sigaretalarning O‘zbekiston Respublikasidagi taqdiri tez orada hal qilinishi kutilmoqda.
Shu bilan birga, MDH davlatlarida elektron sigaretalarni tartibga solish yondashuvlari butunlay boshqacha.
Masalan, Qozog‘istonda elektron sigaretalar taqiqlangan. Yangi qabul qilingan qonunga ko‘ra, 2025 yil 1 iyuldan boshlab Qirg‘izistonda ham elektron sigaretalar taqiqlanadi.
Shu bilan birga, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti V.V. Putin elektron sigaretalarni to‘liq tartibga solishni va ularni taqiqlashga qarshi ekanligini bildirdi: «Ma’lum bir cheklovlar bor, ular soliqni oshirish va taqiq bilan bog‘liq». «Bizda Sovet Ittifoqida kulishardi, bunday formulalar bo‘lardi: “Tutib qo‘yib, bermay qo‘yish”. Taqiqlash, bostirish», — deya misol keltirdi Putin.
Uning fikricha, ba’zi joylarda taqiq haqiqatan ham ishlaydi, ammo har doim bir chegaraga yetganda u o‘z samarasini yo‘qotadi. Bu “kulrang” soliq sxemalariga ham tegishli. «Bu yerda paydo bo‘ladi — va hozirda juda ko‘p paydo bo‘lmoqda — elektron sigaretalar, ular bozorga qonunsiz yoki yarim qonuniy tarzda, hech qanday soliqlarni to‘lamasdan, amaldagi qonunlar doirasida ishlab chiqarilmaydi», — deb ta’kidladi u.
O‘zbekiston Respublikasida elektron sigaretalarni tartibga solish holati hozircha noaniq. Bahorda Sog‘liqni saqlash vazirligi jamoatchilik muhokamasiga elektron sigaretalar aylanmasini taqiqlashni taklif qilgan qonun loyihasini e’lon qilgan edi. Ushbu qonun loyihasi katta shov-shuvni keltirib chiqardi va 274 ta izoh to‘pladi, ularning aksariyati taqiqka qarshi edi. Elektron sigaretalar zararining sigaret bilan solishtirganda kamroq ekanligi va taqiq joriy etilsa, noqonuniy bozorning o‘sishi kutilayotganligi haqida argumentlar bildirilgan.
Shundan so‘ng, 2024 yil may oyida Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti tadqiqot o‘tkazdi, uning natijalariga ko‘ra, agar qonuniy sigaretalar taqiqlansa, ularning 66% iste’molchilari tamakiga qaytadi yoki bozorda noqonuniy elektron sigaretalarni qidira boshlaydi.
2024 yil oktyabr oyining oxirida 2025–2027 yillarga mo‘ljallangan byudjet xabarida, 2025 yil 1 yanvardan boshlab elektron sigaretalarga (nikotinli suyuqlik) aksiz stavkasi 670 so‘mdan 2000 so‘mgacha (ya’ni, darhol 200%) oshirilishi rejalashtirilgani e’lon qilindi. Afsuski, Moliya vazirligi 55 trillion so‘m miqdoridagi byudjet defitsiti sharoitida 2025 yilda elektron sigaretalar aylanmasidan soliq tushumlarini kutmoqda.
Shunday qilib, elektron sigaretalarning O‘zbekiston Respublikasidagi taqdiri tez orada hal qilinishi kutilmoqda.